Матэрыял з часопіса “Беларуская мінуўшчына” №4 1994 г. (ст. 11-15)

Яўген Насытка

Этнічныя межы беларусаў у ХІХ – пачатку ХХ ст.

У дарэвалюцыйнай гістарычнай і этнаграфічнай літаратуры ёсць шэраг прац, дзе беларускі этнас знайшоў тое ці іншае адлюстраванне. 

Апошнім часам выйшла цікавая кніжка Я.Шыраева (Беларусь: Русь Белая, Русь Чёрная и Лнтва в картах. Мн., 1991), але тэкставая яе частка невялікая і складаецца з самых агульных высноў. Таму пытанне патрабуе далейшага даследавання з выкарыстаннем новых гістарычных крыніц. Гэта вельмі важна ў наш час, калі адбываецца адраджэнне беларускай мовы, культуры, ідзе зварот да нацыянальных вытокаў.

У пачатку XIX ст. пад Беларуссю разумеліся губерні Віцебская, Мінская, Магілёўская і Смаленская. Віленская, Ковенская і Гродзенская называліся Літвой. Але па меры вывучэння межаў беларускай мовы тэрмін «Беларусь» стаў пашырацца на захад. Так, М.Каяловіч у 1863 г. пісаў: «Я разумею пад Беларуссю значна больш таго, што звычайна называецца гэтым імем, разумею ўсю тую краіну, дзе народ гаворыць па-беларуску, г.зн. частку Віленскай і большую частку Гродзенскай губерні». Такой думкі прытрымліваліся і іншыя вучоныя, якія нейкім чынам былі знаёмыя з беларускай этнаграфіяй.

Сяляне Мінскай губерні (да 1905 г.)

Першыя невялікія этнафафічныя замалёўкі пра беларусаў з’явіліся ў 1817 і 1819 гг. у часопісах «Dziennik Wilenski» і «Tugodnik Wilenski ». Належаць яны пяру польскіх даследчыкаў і датычыліся асобных мясцовасцей з іх адметнымі звычаямі, вераваннямі, песнямі. Польскі этнограф А.Рыпінскі ў сваёй кнізе «Беларусь!..» (1840) спрабаваў акрэсліць этнічную мяжу беларусаў. На поўдні ён правёў яе па Прыпяці, а на поўначы давёў да Апочкі і Вялікіх Лукаў.

Continue reading →